چوقا

چوقا بالاپوشی است سفید رنگ ، با خطوط راه راه سیاه ، بدون آستین و جلو باز که مردان بختیاری بر تن می کنند. قد آن تا بالای زانو می رسد و معمولا در زیر آن پیراهن آستین دار می پوشند. در مورد خطوط چوقا گفته می شود که از روی مقبر کورش تقلید شده است . خطوط چوقا به طوری است که خط های سفید نماد سپنتا مینو ( فرشته نیک ) از پایین به بالا می آیند و خطوط سیاه نماد انگره مینو ( اهریمن ) از بالا به پایین می آیند و بیانگر پیروزی های نهایی خوبی ها بر بدی هاست.

در شمال شرقی دزفول دهی به نام لیوس وجود دارد که سابقا در آنجا چوقایی بافته می شد که به چوقای لیوسی معروف بود و نمونه پنبه ای آن را برزگرها و کارگرهای بختیاری بر تن می کردند. در حدود هشتاد سال پیش یک نمونه خوب و ریز بافت پشمی از چوقا را زنی از اهالی لیوس برای سالار شجاع که ایلخان چهارلنگ و از خوانین محمد صالح و پسر عموی علیمردان خان بوده است می بافد و هدیه می فرستد که از آن پس به چوقای سالاری شهرت یافت و سایر خوانین و اعیان بختیاری نیز بر تن کردند . در حال حاضر نیز چوقای کیارثی بفت ( بافت طایفه کیان ارثی ) به دلیل زیبایی ، کیفیت بالا و وزن بسیار سبک ( وزن آن کمتر از یک و نیم کیاو گرم می باشد ) مقبولیت خوبی دارد و در بین بختیاری ها معروف است.

ریسیدن پشمی که می خواهند از آن چوقا درست کنند بسیار مشکل است. از بین کلی پشم اعلاء ترین ، نرم ترین و لطیف ترین الیاف آن را انتخاب می کنند و به دقت با صابون می شویند . زنانی که قصد ریسیدن الیاف چوقا را دارند ، ناخن شصت دست چپشان را مدتی بلند می کذارند . سوراخ کوچکی در ناخن بلند شده ایجاد کرده و پشم را از آن عبور می دهند و به شکاف یک دوک کوچک متصل می کنند . پشم در حد سوراخ ناخن از آن عبور کرده و با حرکت دورانی دوک تبدیل به نخ نازک و یکنواختی می گردد. برای پود چوقا همیشه از این نوع خامه استفاده می کنند. و در بعضی موارد تار آن را از پنبه می گیرند.

چوقا نوعی ساده بفت است و برای بافت آن از دار خوابیده استفاده می کنند . تکنیک بافت آن نیز همان تکنیک گلیم بافی است منتها خیلی ریز بافت است و تار و پود نازک دارد.
شلوار دبیت

مردان بختیاری معمولا شلواری مشکی رنگ به پا دارند که به شلوار دبیت معروف است .پارچه این شلوار تولید شده در کارخانه دبیت انگلستان است. خصوصیت بارز و متمایز کننده این شلوار دمپای بسیار گشاد آن است به طوریکه جلوه ویژه ای به این لباس می دهد ؛ عرض دمپای این شلوار معمولا بالای پنجاه سانتی متر می باشد .

پوشیدن شلوار دبیت با کت نیز مرسوم است . معمولا اگر شلوار دبیت را با کت بپوشند ، یک دوال ( کمر بند ) چرمی که پهنای بالای هفت سانتی متر و چفت رزه ای (سگکی) ساده دار ، را محکم به کمر شلوار می بندند و اگر شلوار دبیت را همراه چوقا به تن کنند . دوالی چرمی با پهنای کم بر روی کمر شلوار آویزان می کنند. بختیاری ها در انتخاب دوال حساسیت خاصی دارند، از دوالی چرمی معروف به چرم بلغار بسیار تعریف می کنند و این چرم را بسیار می پسندند.

آنگونه که مشخص است به دلیل دست و پا گیر بودن شلوار دبیت ، این شلوار نمی توانسته شلواری مناسب برای کوهستان های بختیاری باشد و به احتمال زیاد در قدیم همانگونه که امروزه مرسوم است ، مردان بختیاری در هنگام کار از شلواری مناسب تر استفاده می کردند ؛ البته برخی از مردان هنگام کار و یا کوهپیمایی دو طرف شلوار را بالا می آورند و در زیر کش کمر قرار می دهند ؛ که با این کار دمپای شلوار از زیر دست و پا جمع می شود .

برای دوخت شلوار دبیت دسته کم نیاز به دو و نیم متر پارچه مشکی اعلا می باشد .بهترین و مرغوب ترین پارچه دبیت به دبیت حاجی علی اکبری شهرت دارد ؛ مرغوبیت این پارچه به خاطر رنگ ثابت و نرمی آن می باشد . اما در سالهای اخیر نوع بدل این پارچه وارد بازار شده که مارک همان پارچه اصلی را دارد اما پس از چند بار شستن ، رنگ آن به زردی می گراید .

دوخت این شلوار آنچنان مشکل نمی باشد . معمولا کمر شلوار را با سه کش می دورند تا جلوه ای بهتر داشته باشد ، اما طریقه دیگری برای دوخت کمر شلوار دبیت وجود دارد که به کمر چین معروف است . در این طرز دوخت ، خیاط با مهارت خاصی کمر شلوار را دوخت می زند به طوری که دیگر نیازی به کش کمر نیست و کمر شلوار با چفت باز و بسته می شود . شلوار دبیت یک جیب بیشتر ندارد . این جیب در سمت راست قرار می گیرد و با یک زیپ و یا چند چفت بسته می شود .

کلاه خسروی :

اندازه وانواع ارائه شده و مورد استفاده قرار گرفته ی کلاه خسروی درمیان قوم بختیاری به سه گونه بوده است : کلاه بزرگ ، کلاه متوسط ، کلاه کوچک که دو مورد اول به کلاه خسروی معروف هستند و این سه نمونه مورد استفاده قرار دارند. سر،افضل بدن است یا بهتر بگوییم سر افسر جسم ادمی است . بدین خاطر است که درمیان تمامی اقوام مختلف برای محافظت از سر اقداماتی انجام داده اند مثلا در میان اقوام ایرانی و غیرایرانی ساکن ایران در جنوب غربی و جنوب شرقی کشور اقوام عرب وبلوچ زندگی می کنند آنها پارچه هایی را دور سر می پیچند که سر وگردن تا حوالی شانه هارا می پوشاند ، که عرب ها به آن چفیه وبلوچ ها به آن دستار می گویند و مورد مصرف و استفاده ی آن ها برای جلوگیری از رسیدن گرد وخاک وگرماو نور آفتاب به سر و گردن وگاهاً صورت است .و یا اقوامی که درغرب وشما ل غربی و شمال وشمال شرقی (به جز ترکمنان )هم به جهت جلوگیری ازبرودت هوا و رسیدن سرما به سر وگردن وصورت از همین سر پوش ها یعنی دستارو مندیل ویا دستمال استفاده می کنند که نوع بستن و کارایی ان ها(دستار ومندیل و دستمال وچفیه ) در تمامی اقوام ساکن ایران با هم قرابت دارند . در این میان تنها لرستانی ها و بویراحمدی ها و بختیاری ها هستند که کلاه بر سر می گذارندو ما فعلاً در خصوص کلاه بختیاری سخن می گوییم کلاه خسروی که مردان بختیاری برسر می گذارند ربطی به سرما و گرما و نور آفتاب و گرد و خاک ندارد بلکه این کلاه ، نمادی از بزرگی است که بر افضل بدن یعنی سر گذاشته می شود و در شرایط روحی و روانی متفاوت گوناگون آن رابه عقب و جلو و چپ و راست هم خم می کنند . باتوجه به توضیحات داده شده نام این کلاه را انتخاب وبه ان کلاه خسروی یعنی کلاه پادشاهی می گویند.در دوران ساسانیان به پادشاهان (خسرو) می گفتند .

فردوسی بزرگ می گوید :

چو من زین زرین نهم بر سیاه بسر بر نهم خسروانی کلاه

و به زیبایی هر چه تمام تر فردوسی بزرگ از کلاه خسروی یاد کرده است خواندن و شنیدن این بیت مایه افتخار تمامی کسانی است که کلاه خسروی برسر می گذارند .

کلاه خسروی عقب و جلو ندارد و هر طور و از هر طرفی که روی سر گذاشته شود تفاوتی نمی کند . این کلاه سیاه رنگ است و از پشمی که لابلای مو های بز به وجود می آید ساخته می شود

لباس زنان بختیاری

لچــک

زنان بختیاری کلاهی بر سر دارند که آن را لچک می گویند( در برخی گویش ها مانند گویش میوندی آن کلچه نامیده می شود ) . روی لچک منجوق دوزی شده است و دو بند از کنار گوش ها وجود دارد که برای ثابت نگه داشتن لچک روی سر کاربرد دارد . در قدیم زنانی که از خانواده های غنی تر بودند جلوی کلچه را سکه دوزی می کردند که جلوه زیبایی به لچک می داد و این نوع ، به لچک ریالی معروف بود.
مینا

مینا روسری از جنس حریر و ابعاد بسیار زیاد به‌شکل مستطیل است که به‌صورت بسیار خاصی بسر می‌کنند مینا را با سنجاق محکم به توسط بندی از یک‌سوی لچک به‌سوی دیگر آن از پشت سرشان می‌آویزند که به آن سیزن گفته می‌شود.وبعد موهای جلوی سر را تاب می‌دهند و از زیر لچک بیرون می‌آورندودر پشت مینا پنهان می‌کنند وآن موهاراترنه می‌نامندوبامهره‌هایی با رنگ‌های مختلف آن را تزئین می‌کنندکه جلوه‌ای خاص به زیبائی مینا می‌دهد.

رو پوش(پیراهن)

تن پوش زنان بختیاری پیراهنی است بنام جومه یا جوه این پیراهن معمولاً دو چاک در اطراف کمر دارد و تا پایین کمر می‌رسد
شلوار قری

این شلواری است با چین های فراوان و بدون پاچه دوخته و نیم تنه پایین بدن را پوشش می دهد . اصولاً در قسمت بالای این شلوار جداره ای بوجود می آورند و طناب باریکی و یا بندی از میان آن جداره عبور داده و شلوار قری به وسیله همین بند و یا طناب باریک به کمر محکم بسته می شود . شلوار قری از جنس پارچه های مخملی بسیار زیباست انتخاب رنگ های شاد ، جذابیت این شلوار را چند برابر می کند . در زبان محلی بختیاری (قر) به معنی پیچ و تاب است . در مورد گیوه ملکی هم سخن گفته شد . کاربرد این کفش در زنان و مردان به یک گونه بوده است .

جلیقه

جلیقه (جلیزقه) روی پیراهن پوشیده می‌شود که از جنس مخمل است. همچنین زنان بازوبندی (بازی‌بند) نیز بدست می‌کنند که با مهره‌های رنگی و سنگ تزیین می‌شود. البته استفاده از آن خیلی عام نیست و بیشتر در عروسی پوشیده می‌شود.
پوشش پایین تنه

پوشش پایین تنه ازشلواری معمولی و گیوه استفاده می‌شود.

(روی لچک مینا انداخته می شود که روی شانه ها و سرتاسر پشت را می پوشاند و دو گوشه آن زیر گلو سنجاق می شود . البته قسمتی از لچک که منجوق دوزی شده از زیر مینا مشخص است . مینا غالبا از جنس توری است و حدود سه تا چهار متر می باشد.معمولا در هنگام کار و یا عزا دستمالی چهار گوش تیره رنگ به نام کلوت روی مینا می بندند. نحوه بستن کلوت به این نحو است که دو گوشه آن را تا می کنند تا به صورت نواری پهن در آید . قسمت پهن نوار را روی پیشانی می بندند و دو گوشه آن را در پشت سر گره می زنند و آویزان می کنند.

آرایش موها در زیر لچک و بستن مینا به نحوی خاص صورت می گیرد . برای این کار ابتدا موها را از وسط فرق باز می کنند و یک فرق دیگر نیز از روی یک گوش تا گوش دیگر یعنی موهای سر عملا چهار قسمت می شود . دو قسمت پشت سر را جدا گانه می بافند و تبدیل به دو گیسو می کنند . بعضی از زنها به ابتکار خود در انها این گیسوها را به هم وصل می کنند.

پس از بافت گیسوهای لچک را روی سر می گذارند و دو بند آن را زیر گلو گره می زنند. دو قسمتی از موها که در جلوی سر قار می گیرد از زیر لچگ بیرون می آید به این موها ترنه می گویند ، هر کدام از ترنه ها را به تنهایی می تابند و نوک آن را زیر بند لچک قرار می دهند بعد از این کار نوبت به بستن مینا می رسد.

یک گوشه مینا را درست روی لچک ، بالای گوش راست قرار می دهند و سنجاق می کنند. ادامه مینا را یک دور و نیم دور گردی صورت می چرخانند یعنی از روی سر رد کرده و زیر چانه و باز رد می کنند تا به گوش چپ برسد و بالای گوش چپ سنجاق می کنند. دو مرتبه آن را در جهت عکس چرخانده و رها می کنند. قسمت الاس نمای لچک از زیر مینا بیرون می ماند. پس از بستن مینا دو قسمتاز گیسوی ترنه در دو طرف صورت روی گونه های نمایان است .

معمولا یکی از زیورآلتی که به لچک و مینا افزوده می شود سیزن بن می باشد سیزن بن زنجیری نقره ای است که به آن سکه هایی وصل کرده اند و جلوه ای زیبا دارد . دو سر سیزن بن را به بالای دو گوش روی مینا و لچک نصب می کنند و از پشت سر می آویزند .)

رنگ لباس زنان بختیاری الهام گرفته از طبیعت است. زنان و دختران جوان در لباسهای خود از رنگ‌های روشن استفاده می‌کنند ورنگ لباس خانم‌های مسن، تیره‌است به‌دلیل احترام به سن و سال آن‌ها.

 با تشکر از سایت خبری مردم پرس (فرامرز پاپی زاده - ایسوند)